Antioxidanten
Er wordt veel over gesproken en geschreven over antioxidanten, ze zijn onmisbaar in onze voeding, maar wat zijn het eigelijk, en waarom zijn ze zo goed voor ons? Zoals het woord al zegt; antioxidanten zijn stoffen die oxidatie tegengaan. Oxidatie van de cellen wordt met name veroorzaakt door vrije radicalen. Vrije radicale zijn schadelijk omdat ze door hun ongepaarde elektron sterk de neiging hebben moleculen uit hun omgeving te oxideren. Een antioxidant heeft de kwaliteit om vrije radicalen te neutraliseren. Antioxidanten vangen als het ware de vrije radicalen weg voordat ze schade kunnen veroorzaken aan cellen en weefsels.
Vrije radicalen ontstaan bij verschillende stofwisselingsprocessen die in ons lichaam plaatsvinden. Maar ook door roken, stress, verkeerde voeding of te lang in de zon zitten komen er vrije radicalen in grote getalen in ons lichaam. Vrije radicalen zijn zeer agressieve stoffen die gevaarlijk zijn als ze in grote hoeveelheden in het lichaam voorkomen. Op termijn zouden ze mogelijk onder meer kanker en hart- en vaatziekten kunnen veroorzaken.
De bekendste Antioxidanten zijn vitamines E en C, bètacaroteen, de spoorelementen seleen en zink en bioactieve stoffen, zoals bioflavonoïden uit groente, fruit en groene thee. De belangrijkste Antioxidanten die het lichaam zelf aanmaakt zijn glutathion en SOD.
Antioxidanten in de industrie
In de industrie worden antioxidanten toegevoegd aan levensmiddelen, cosmetica, kunststoffen en diverse andere producten om de oxidatie door zuurstof uit de lucht tegen te gaan. Hierdoor wordt de houdbaarheid van de betreffende producten verlengd. Ze zijn te herkennen aan het E-nummer op het etiket. Ze worden onder andere toegevoegd om te voorkomen dat vetten ranzig worden en om het bruin kleuren van producten met vruchten erin, tegen te gaan.
De belangrijkste toegestane antioxidanten in voedingsmiddelen zijn:
- vitamine C
- zouten van ascorbinezuur (E 300 t/m 304)
- verschillende vitamine E-verbindingen (E 306 t/m 309)
- synthetische antioxidanten, zoals de gallaten, BHA en BHT (E 310 t/m 319).
Verantwoord omgaan met Antioxidanten
De beste manier om antioxidanten binnen te krijgen is door het nuttigen van vers voedsel (groenten en fruit) en niet door het slikken van slikken van supplementen. In bepaalde studies leek het risico op kanker zelfs toe te nemen bij het nemen van antioxidanten supplementen. Ook met zogenaamde superfoods moet men verstandig omgaan. Het gaat er uiteindelijk om, of het voedsel wat het lichaam binnenkomt kan worden omgezet tot daadwerkelijke voedingstoffen die kunnen worden opgenomen. Normaal gesproken krijg je dus genoeg antioxidanten binnen als je gevarieerd eet. Antioxidanten zijn dus belangrijk omdat ze helpen tegen cel beschadiging, en daarmee mogelijk op de lange termijn (auto)immuunziekten zoals diabetes, reuma etc. en ziekten als kanker en hart- en vaatziekten helpen voorkomen.
Wat doen antioxidanten en vrije radicalen?
Antioxidanten beschermen weefsels en het DNA in cellen tegen vrije radicalen. Vrije radicalen zijn agressieve stoffen die in sommige gevallen schade kunnen veroorzaken aan cellen en weefsels. Wanneer ze schade veroorzaken, noemen we dat oxidatieve stress. Oxidatieve stress ontstaat wanneer er te veel vrije radicalen aanwezig zijn of wanneer deze stoffen zich op ongewenste plekken in het lichaam bevinden. Er zijn aanwijzingen dat oxidatieve stress na lange tijd mogelijk hart- en vaatziekten, kanker en schade aan het zenuwstelsel tot gevolg kan hebben. Ook zijn er aanwijzingen dat vrije radicalen een rol spelen bij verouderingsprocessen. Antioxidanten die via gezond eten het lichaam binnenkomen maken vrije radicalen onschadelijk, en dragen er zo aan bij dat dit niet gebeurt.
In sommige gevallen hebben vrije radicalen juist een gunstig effect. Immuuncellen gebruiken de vrije radicalen bijvoorbeeld om ongewenste bacteriën te doden of om beschadigde eiwitten in de spieren op te ruimen na het sporten.
Hoe ontstaan vrije radicalen?
Vrije radicalen ontstaan bij de normale stofwisseling, maar ook bij roken en bij het zonnen. Verder kunnen bij bepaalde ziekten veel vrije radicalen worden gevormd, zoals bij ontstekingsreacties.
Welke stoffen werken als antioxidant?
Voor vitamine E en C, bètacaroteen en voor de spoorelementen seleen en zink, is de antioxidantwerking duidelijk aangetoond. In de cellen spelen ze een belangrijke rol bij het wegvangen van vrije radicalen. Voor veel bioactieve stoffen is dat nog veel minder duidelijk. In een reageerbuis kun je meten of een stof als antioxidant werkt, maar of ze die functie ook in het lichaam hebben is nog onvoldoende bekend.
Of de stof het schadelijke effect van vrije radicalen teniet kan doen hangt namelijk af van zijn vermogen om in voldoende mate te worden opgenomen door het lichaam. Daarnaast hangt het ervan af of de juiste stof in de juiste cellen aanwezig is. Dat kun je in een reageerbuis niet zien.
Antioxidantenhype
In de jaren 90 en de jaren 0 gingen veel producenten van voedingssupplementen er vanuit dat het nemen van extra antioxidanten je gezondheid zou verbeteren en veroudering tegen zou gaan. Daarom kwamen er erg veel supplementen met antioxidatieve werking op de markt. De ene zou in de reageerbuis nog beter werken als antioxidant dan de andere. Soms tot wel 1000 maal die van vitamine C. Er werden allerlei gezondheidsclaims gebruikt, zoals ‘betere weerstand’, ‘beter herstel na sport’ en ‘vertraagd veroudering’. Deze claims zijn inmiddels niet meer toegestaan, omdat die wetenschappelijk allemaal niet te onderbouwen waren.
De gezondheidseffecten van antioxidantsupplementen
Het nemen van supplementen met extra antioxidanten gaf in een aantal onderzoeken een toename, in plaats van een afname van het risico op kanker te zien. Dit geldt voor hoge doseringen bètacaroteen per dag en het risico op longkanker bij rokers, en voor hoge doseringen bètacaroteen in combinatie met vitamine A of vitamine E en het risico op maagdarmkanker. Een hoge dosering bètacaroteen is meer dan 15 milligram per dag. Te veel betacaroteen kan je alleen via supplementen binnen krijgen.
Een verklaring voor deze resultaten is het pro-oxidant-effect, wat wil zeggen dat bij te hoge concentraties antioxidanten ongewenste negatieve effecten kunnen optreden die het tegenovergestelde zijn van de verwachte antioxidantwerking. Daarom is het belangrijk om voorzichtig te zijn bij het nemen van hoge doseringen antioxidanten in supplementvorm.
Voor supplementen met antioxidanten is geen gezondheidsclaim goedgekeurd. Dat is dus wel het geval met vitamine E en C, bètacaroteen en voor de spoorelementen seleen en zink. Daarvan is de antioxidantwerking duidelijk aangetoond.
Superfoods
De laatste jaren verschijnen er zogenoemde superfoods op de markt. Van sommige superfoods wordt geclaimd dat ze veel antioxidanten bevatten. Er is hiervan nog nooit een gezondheidseffect aangetoond. Superfoods zoals antioxidantrijke bessen hebben geen groter gezondheidsvoordeel dan elke andere groente of fruit.
Het innemen van meer antioxidanten via supplementen levert geen extra gezondheidsvoordelen op, en geeft mogelijk zelfs een risico.